“Ik heb niet gefaald. Ik heb gewoon 10.000 manieren gevonden die niet werken!” (Edison)
“The greatest teacher, failure is.” (Yoda)
Vele quotes moedigen ons aan om fouten te maken. Maar dat fouten altijd ‘goed’ zijn is misschien te simpel gezegd. Er zijn namelijk verschillende soorten fouten, die op verschillende manieren ontstaan en waar je op verschillende manieren van kunt leren. Wanneer leerlingen dit besef hebben, kunnen zij effectiever en beter leren!
Laten we eens met een groeimindset naar deze foutsoorten kijken en zien hoe we op verschillende manieren van deze fouten kunnen leren. Door hier expliciet bij stil te staan, leren we onze leerlingen te begrijpen welke soort fouten je het meest vooruit helpen en hoe ze daar het meest van kunnen leren. Zo leren we onze leerlingen fouten te waarderen, kunnen ze hun angst om fouten te maken overwinnen en durven ze risico’s te nemen in het leren.
- De stretch-fout
Stretchfouten ontstaan wanneer je jezelf ontwikkelt in onze leerzone. Wanneer je iets doet wat je nog niet eerder gedaan hebt, wanneer je je vaardigheden op een bepaald gebied wilt uitbreiden. In deze leerzone, ook wel de zone van de naaste ontwikkeling genoemd, probeer je iets te doen wat je nog niet beheerst. Dat er dan iets mis gaat is vrijwel onherroepelijk.
Voorbeelden van stretchfouten:
- Je probeert voor het eerst macarons te maken. Helaas stort het deeg helemaal in tijdens het bakken.
- Je krijgt nieuwe sommen op school en gaat voor de eerste keer zonder hulp de stof alleen verwerken.
- Je start een ingewikkeld haakproject en moet na 6 pogingen wéér opnieuw beginnen omdat je er niet uit komt.
- Je probeert een nieuwe voetbaltruc uit (het zag er zo makkelijk uit in dat filmpje!) en je struikelt over de bal en valt hard op je knie.
Hoe groei je van stretchfouten:
Stretchfouten zijn positief. Als je nooit stretchfouten maakt, dan betekent dat dat je jezelf nooit uitdaagt om iets nieuws te leren. Dus wanneer je een stretchfout bij jezelf herkent, betekent dit dat je aan het groeien bent. Gebruik die kennis om de angst voor de fout te relativeren.
Soms zit je vast en maak je dezelfde stretchfout telkens weer. Dan betekent dit dat je misschien te gedachteloos de handelingen doet, in plaats van te focussen op hoe je dit probleem het beste kunt aanpakken. Soms kun je dan tot de conclusie komen dat je aanpak niet effectief is en moet je je strategieën aanpassen. Ook kan het zijn dat je tot de conclusie komt dat de taak gewoonweg nog té moeilijk is en dat je nog niet genoeg vaardigheden bezit om deze uit te voeren. Het is niet erg om eens te ervaren waar je grenzen liggen en te ontdekken hoe snel en ver je je kunt ontwikkelen. Maar als je echt vastzit, dan is het verstandig om het niveau van de taak naar beneden bij te stellen, maar wel op het niveau dat nog in onze leerzone is.
Stretchfouten zijn goed om te maken! Niet zozeer dat het goed is om dingen fout te doen, maar omdat stretchfouten betekenen dat je uitdagende taken aangaat. Je kunt reflecteren op je fout, bekijken wat er van te leren valt en dan je aanpak veranderen. Net zolang tot je de vaardigheid/taak onder de knie hebt en op zoek kunt naar de volgende stap in de leerzone.
- De aha-zit-dat-zo-fout
Een andere positieve soort fout is deze aha-fout. Het gaat hier om fouten die je meer toevallig tegenkomt tijdens een leerproces. Deze fout ontstaat terwijl je met iets bezig bent en je er gaandeweg achter komt dat je nog kennis of vaardigheid miste om te weten dat dit niet goed was.
Voorbeelden van de aha-zit-dat-zo-fout:
- Er is een vuur ontstaan en je hebt geen water bij de hand, dus je pakt een fles wodka en gooit dit over het vuur. Je wist nog niet welke uitwerking alcohol op het vuur had.
- Als kind verf je de wolken blauw op je schilderij. Later kom je erachter dat de wolken juist wit zijn en de hemel erachter blauw.
- Je vriend is gevallen en heeft zijn arm erg zeer gedaan. Je wilt hem helpen opstaan, en sjort wat aan hem, maar dan schreeuwt je vriend je de huid vol. Zijn arm blijkt later gebroken.
- Na een klassenconsultatie blijkt dat je steevast de jongens meer beurten geeft dan de meisjes in je klas. Je was je hier niet van bewust.
- Je belt die oude vriendin op om haar te feliciteren met haar verjaardag. In het gesprek blijkt dat je een maand te vroeg belt. Je realiseert je dat je het verkeerd onthouden had.
Hoe groei je van aha-fouten?
Hoewel je aha-fouten niet echt kunt opzoeken, kun je er wel van leren wanneer je er op reflecteert. Je ontdekt dan dat je een stukje informatie miste, je kon dat nog niet weten op dat moment. Of je ontdekt dat dingen genuanceerder liggen dan je tot nu toe wist. Soms maken we verkeerde aannames en komen we er gaandeweg achter dat deze niet kloppen. Soms maken we systematische fouten waar we ons niet van bewust zijn. Wanneer iemand ons daar dan op wijst, kan dat een aha-gevoel opleveren. En ook kunnen we erachter komen dat we bepaalde informatie verkeerd in ons hoofd hebben. Het zijn allemaal momenten waarop je je beeld van de situatie/taak/vaardigheid kunnen aanpassen, mits je je openstelt om naar je aha-fout te kijken.
- De slordigheidsfout
Slrodgiheidsfuoten ( 😉 ) ontstaan vaak wanneer je iets doet wat je al beheerst en je verliest je focus of concentratie. We maken allemaal slordigheidsfouten, dat is heel menselijk.
Voorbeelden van slordigheidsfouten zijn er te over:
- Je vergeet een afspraak, omdat je teveel aan je hoofd hebt.
- Je slaat een rij sommen over, omdat je genoeg hebt van deze makkelijke sommen.
- Je vergeet je tas bij gym, omdat je zo gezellig stond te kletsen met een vriendin.
- Je vult een formulier in en ondertussen komt er een leuk filmpje voorbij. Aan het eind van het filmpje zie je dat je fouten hebt gemaakt in het formulier.
Hoe groei je van slordigheidsfouten?
Zoals gezegd, we maken allemaal wel wat slordigheidsfouten. Je kunt er ook niet echt door groeien, het overkomt je door onoplettendheid. Maar wanneer je er te veel maakt, zeker op een taak waarop je je wel wilt presteren, is dat een teken dat je iets kunt verbeteren aan je concentratie, de werkomgeving, het werkproces of je gewoontes. Maar let op: wanneer een taak echt te makkelijk is voor een leerling, dan sluipen daar ook regelmatig slordigheidsfouten in. Deze fouten zijn dan een signaal dat de taak aangepast moet worden en niet zozeer de concentratie verbeterd moet worden.
Soms kan een slordigheidsfout veranderen in een aha-zit-dat-zo-fout. Zo kun je er na een goede nacht slapen achter komen dat je veel minder slordigheidsfouten maakt en ontdekken dat vermoeidheid de reden was dat je zoveel fouten maakte.
- De grote-gevolgen-fout
Sommige fouten willen we echt niet maken, omdat ze echt een drama zouden veroorzaken. Denk maar aan een mogelijk levensgevaarlijke situatie, daar wil je absoluut veilig uitkomen. Sommige beroepen moeten op een hoog niveau presteren en fouten kunnen daar grote gevolgen kunnen hebben. Deze fouten moeten dus zoveel mogelijk vermeden worden. Zo hebben fouten van een chirurg of van een touringcarchauffeur levensbedreigende gevolgen.
Naast echte levensbedreigende situaties zijn er ook momenten waarop je van jezelf op een dusdanig level moet presteren dat fouten grote gevolgen hebben. Een voetballer heeft jaren toegewerkt naar het hoogste niveau. De finale van de UEFA-cup is dan een gebeurtenis met grote gevolgen. Of je solliciteert op de baan van je leven. Het moment van het sollicitatiegesprek is erop of eronder. Je moet dan maximaal presteren.
Hoe groei je van een grote-gevolgen-fout?
Het is goed om zulke grote gebeurtenissen als een operatie of sollicitatiegesprek te zien als een moment om te presteren, in plaats van een moment om van te leren. Je doet je uiterste best en je streeft naar het minimaliseren van de kans op fouten. Hoe je je gedraagt tijdens deze piekmomenten geeft je wel informatie over hoe je je tot dan toe ontwikkelt hebt door je inzet en strategieën. Je kunt dus vooral leren van deze momenten door achteraf te reflecteren hoe het gegaan is en wat je nog zou kunnen verbeteren.
Ook houdt je brein je soms nog wel eens voor de gek. Bij sommigen mensen doet het angstbrein bij fouten alsof het om grote-gevolgen-fouten gaat, terwijl er eigenlijk een ander soort fout speelt. Het brein laat alarmbellen afgaan alsof er iets levensbedreigends gebeurt. Het is goed om met deze mensen eens nader te kijken naar het type fout dat gemaakt is om dat angstbrein een stukje te relativeren.
Tot slot
Er zijn dus verschillende fouten die ook op verschillende manieren ontstaan, en waar we op verschillende manieren tegenaan kunnen kijken om van te leren. Als we zelf meer begrijpen van de verschillende fouten en hierover nauwkeuriger kunnen communiceren met onze leerlingen, dan zullen zij hun fouten ook beter begrijpen en hun leergedrag kunnen bijsturen.
